Lerend vernieuwen

Free to use in blog posts

Jaap Boonstra is hoogleraar, bestuurder, adviseur en wetenschapper op het terrein van leidinggeven,organiseren, veranderen en adviseren. Zijn website bevat veel informatie over deze onderwerpen.Op de LA3-literatuurlijst stond zijn oratie Lopen over water.

Voor mijn gevoel wist ik het al, maar nu las ik het ook in de oratie van Boonstra dat zo'n 70% van veranderingsprocessen in organisaties niet het gewenste resulaat bereiken. Oorzaken worden veelal gezocht in de aard van de strategie, de structuur van de organisatie, de machtsverhoudingen, individueel psychologische factoren en de cultuur van de organisatie. Veelal worden veranderingen planmatig aangepakt, zo'n aanpak veronderstelt een stabiele evenwichtstoestand van de organisatie. In de praktijk is dat meestal niet het geval, vandaar dat een ontwerpgerichte aanpak (zoals Blanced Score Card, Total Quality Management, Lean production, Benchmarking, ISO-certificering) niet effectief is. Ook een ontwikkelingsaanpak (met wel aandacht voor meerdere oplossingsperspectieven) is volgens Boonstra gebaseerd op gepland veranderen waarin het gevaar van manipulatie schuilt. Beide aanpakken zijn in een dynamische omgeving met meervoudige problemen weinig zinvol.
Vanuit de dynamische systeemtheorie en het sociaal constructionisme komt Boonstra op het concept van lerend vernieuwen. In deze visie veronderstelt hij dat ontwikkelingen en vernieuwingen op gang worden gebracht door instabiliteit en dialoog over de spanning dit dit met zich meebrengt. Kern is dat de feedbackprocessen zichtbaar worden.

In lerend vernieuwen wordt kennis uitgewisseld, onafhankelijk denken gestimuleerd en ruimte gecreëerd om verschillende opvattingen te onderzoeken en alternatieven af te wegen. Er worden gedeelde perspectieven gevormd en gezamenlijke handelingspraktijken ontwikkeld. Organiseren, vernieuwen en leren zijn dan dynamische processen waarin mensen organiseren, interacteren, communiceren en construeren. Zij geven betekenis aan gebeurtenissen en creëren samen nieuwe mogelijkheden. Deze manier van veranderen en vernieuwen kent geen heldere doelen. De wijze van handelen is open.

Ik snap nu beter mijn weerstand (niet pluis) bij de proces-planmatige aanpakken. Ik zag het mislukken. Onderwijs is immers een zeer dynamische omgeving. Ik zie veel in dit lerend vernieuwen concept waarin de begeleider van vernieuwingsprocessen vooral bezig is met het faciliteren van kennis delen en open dialoog. Dit vereist nogal wat van deze procesbegeleider: integer, eerlijk, comunicatief, kennis van groepsprocessen. Het onderliggende idee van lerend vernieuwen is 'Reflection-on-reflection-in-action' van Schön.

Het betreft reflecties op het eigen denken, handelen en leren, en op de achterliggende assumptes die hieraan ten grondslag liggen: de wijze waarop je gebeurtenissen observeert en interpreteeert, waarop je problemen definieert waarop je analyseert en conceptualiseert, waaop je acteert en interacteert.

Dat lerend vernieuwen een gemakkelijke aanpak is? Nee. Maar wel een waarin meningsverschillen, machtsprocessen en onzekerheden niet worden gezien als een poging om veranderingen tegen te gaan, maar als iets dan onlosmakelijk verbonden is met een vernieuwingsproces.

Binnen mijn dienst start per 1 oktober een organisatorisch vernieuwingstraject. Nee, het mag geen reorganisatie genoemd worden. Gedurende een interimperiode van 2 jaar wordt een projectorganisatie opgestart om te onderzoeken hoe het facilitair bedrijf ICT het onderwijs van Zuyd passender bij de huidige technologische ontwikkelingen kan ondersteunen. Hierbij lijkt me een lerend vernieuwen aanpak een zeer wenselijke. Kennis uitwisselen met alle actoren in een open dialoog!

Boonstra, J.J. (2000). Lopen over water: Over dynamiek van organiseren, vernieuwen en leren. Amsterdam: Amsterdam University Press. Retrieved from http://dare.uva.nl/document/2/33901