Onderwijs Ontwerpen. Een Uitdaging.

Paper Vase Cover, gezien in Beurs van Berlage
Dutch Design Expo

Tijdens het werken aan de analysen van het curriculum van de faculteit ICT heb ik ook nog Het Ontwerpboek : leertrajecten ontwerpen voor vakmanschap en vernieuwing / red. Mariël Rondeel gedeeltijk gelezen. Mederedacteuren van dit boek Ans Grotenhorst en Joseph Kessel schreven ook 'Het ontwerpproces als leerproces, hoofdstuk 12 in het Handboek human resource development. Beide publicaties gaf me inzicht in de ontwerpfase waarin de faculteit ICT zich nu bevindt, midden in een curriculumherziening.

Het ontwerpproces blijkt sterk afhankelijk te zijn van de opvattingen van de ontwerper en de vragen die deze zich stelt.

Het is een lastig proces om met vele mensen onderwijs te ontwerpen. Docenten hebben immers ook verschillende leervoorkeuren (TIP, zie Learning Theories via InstructionalDesign.org en Learning-Theories.com). De benadering die de ontwerper kiest, weerspiegt zijn opvatting over leren. Er zijn zoveel ontwerpbenaderingen. Dat relativeert ook wel weer. Wie zijn wij dat we denken het leren van studenten te kunnen plannen en te sturen? Bij ontwerpen gaat het meer om het leren te faciliteren. De faculteit ICT doet dat al door zorg te dragen voor een ondersteunende en stimulerende leeromgeving (zowel fysiek als online). Dit is een humanistische leertheorie, welke gericht is op verwerven van persoonlijke autonomie. Daarnaast staat ook 'learning-by-doing' principe in het didactisch model van de faculteit. Ervaringsleren, leren door doen, gekoppeld aan de beroepspraktijk met nadruk op reflecteren is de pragmatische stroming. Hoewel dit benoemd wordt als een constructivistische visie in de ICT-onderwijsvisie ben ik geneigd dit meer als sociaal-constructivisme te benaderen. Immers kennisontwikkeling door middel van samenwerken staat centraal.

Het didactisch model is helder en duidelijk. Het ontwerpen van de onderwijseenheden gebeurt bij de faculteit ICT door verschillende docententeams. Het wordt min of meer problematisch als er tegenstrijdige opvattingen over leren in zo'n team zijn, of tegenstrijdig aan het ontwerpmodel zoals voorgeschreven. Daarom zou ik een multidisiplinair ontwerpteam inzetten, bestaande uit een instructional media designer, een informatiespecialist, een onderwijsdeskundige die samen met het docententeam het onderwijs vorm geeft. Dit waarborgt beter de beoogde integrale benadering.

In het ontwerpproces van de faculteit zie ik een systematische ontwerpbenadering. Zo'n benadering wordt veelvuldig gebruikt en maakt het ontwerp planbaar. De Tyler Rationale is een bekend ontwerptechniek, waarbij de volgende 4 vragen gesteld worden:

1. welke doelen wil je bereiken?
2. welke leerervaringen kunnen we aanbieden om de beoogde doelen te realiseren?
3. hoe kun je deze leerervaringen efficiënt organiseren?
4. hoe kun je vaststellen of de beoogde doelen ook daadwerkelijk bereikt zijn?

Het rijtje KVA: Kennis, Vaardigheden en Attitude komt ook in de ontwerpprincipes van de faculteit ICT terug.
Maar zoals altijd projectplanning zijn geduldig, maar ontwerpers niet. Sociale en communicatieve aspect van het samen ontwerpen speelt een belangrijke rol, de zgn relationele ontwerpbenadering.

Vakbekwame ontwerpers hebben het vermogen om in elke situatie de juiste principes te kiezen op grond waarvan het bouwen kan starten.

Fundament voor het vakmanschap:

1. bekwaam analyseren en doordacht kiezen
2. vakkundig gebruik van de juiste instrumenten
3. vaardig omgaan met de sociale context

Josep Kessels zegt ten slotte in het epiloog van het Ontwerpboek met al zijn ervaring over onderwijsontwerpen:

De succesvolle ontwerper van leertrajecten is waarschijnlijk niet de ambachtelijke uitvoerder van vragen naar opleidingsprogramma's. Het zijn juist de intrigerende, urgente vraagstukken die om een onconventionele oplossing vragen waarin de ontwerper excelleert. Vakmanschap, waarbij de ontwerper een systematische en realtionele benadering integreert, is daarbij een voorwaarde.
Het bijzondere van de vernieuwingsaanpak zit in de stijl om gedurfde keuzes te maken, geïnspireerd door tegendraadse vakgenoten uit andere disciplines, en aangewakkerd door een energieke nieuwsgierigheid naar nier voor de hand liggende oplossingen. Opleidingskundig ontwerpen is een spannend avontuur, zodra je plezier kunt beleven aan het realiseren van wat schijnbaar onmogelijk leek.